Het eerste wat een bezoeker op je website ziet, is meestal een foto. Vanaf de banner bovenaan de homepagina tot foto’s om je producten aan te prijzen of om de juiste sfeer te scheppen, voortdurend wordt de lezer geconfronteerd met afbeeldingen. Ze zijn essentieel om de aandacht vast te houden, maar naast het marketingaspect wordt vaak de juridische dimensie vergeten. Foto’s maken al heel snel auteursrechtelijk beschermde werken uit. Mag je foto’s van internet zomaar copypasten van Google Afbeeldingen? Mr. Franklin zet de juridische principes voor jou helder uiteen.
Foto’s zijn auteursrechtelijk beschermd op voorwaarde dat ze in een concrete vorm zijn vervat en “origineel” zijn. Dit laatste betekent dat er vrije en creatieve keuzes zijn gemaakt zodat de foto de persoonlijke stempel van de fotograaf draagt. De originaliteit van de foto kan schuilen in de opnamehoek, de belichting, het moment van de opname, de achtergrond, etc. Foto’s genomen door een beroepsfotograaf worden vermoed auteursrechtelijk beschermd te zijn. In het algemeen wordt het vrij snel aanvaard dat een foto originaliteit bevat, dus als basisregel ga je ervan uit dat elke foto auteursrechtelijk beschermd is, ongeacht de kwaliteit ervan of het voorwerp. Het auteursrecht is trouwens een onderdeel van het ruimere intellectueel eigendomsrecht (IP).
Het gebruik van een auteursrechtelijk beschermde foto vereist toestemming en naamsvermelding van de fotograaf. Daarnaast moet je als je een foto gebruikt ook eerbied hebben voor de integriteit van het werk: je mag het werk niet zomaar bewerken zonder toestemming van de auteur. Indien je toestemming krijgt om de foto publiekelijk mee te delen, dan is deze toelating persoonlijk aan jou gegeven en geldt dat niet voor derden.
Basisvergoeding ingeval van toestemming
Je kan contractueel een vergoeding overeenkomen met de auteur. Een handige leidraad hiervoor is de lijst met de SOFAM-tarieven: dit zijn richtinggevende tarieven voor auteursrechten voor visuele kunstenaars. Dit is vergelijkbaar met de SABAM-tarieven voor muzikale werken. Deze variëren afhankelijk van het formaat van de afbeelding op het scherm, de soort website en de duur dat deze foto online gebruikt wordt. Dit zijn indicatieve prijzen, de auteur kan hogere of lagere prijzen vragen in functie van de kwaliteit van zijn werk en zijn reputatie (www.sofam.be/nl/30/Belgische-tarieven). Dit is een vergoeding waarbij de auteur toestemming geeft dat je zijn foto op je website gebruikt en wordt ‘het basisrecht’ genoemd.
Bijkomende schadevergoeding ingeval van inbreuk
Indien je een beschermde foto op je website plaatst zonder toestemming van de auteur, bega je een auteursrechtelijke inbreuk. De auteur kan dan naar de rechtbank stappen om schadevergoeding te eisen, maar in de praktijk zal de inbreukmaker eerst een aanmaning krijgen van de auteur of zijn raadsman waarbij de onmiddellijke verwijdering van de foto’s én een forfaitaire vergoeding gevraagd wordt.
Vaak zal het niet mogelijk zijn om de omvang van de schade concreet te bepalen, daarom wordt meestal een forfaitair bedrag voorgesteld. Indien de zaak niet minnelijk geregeld wordt en voor de rechtbank wordt ingeleid, zal de rechter de schadevergoeding in principe in redelijkheid en billijkheid vaststellen op een forfaitair bedrag. De Belgische hoven en rechtbanken gebruiken dikwijls de SOFAM-tarieven als referentiekader om het forfaitair bedrag van de schadevergoeding te berekenen. De rechtscolleges zijn het erover eens dat die schadevergoeding minstens het bedrag moet zijn dat verschuldigd was geweest indien er wel toestemming was verkregen, dus minstens ‘het basisrecht’. Echter voorziet de SOFAM-tarievenlijst in een aantal bijkomende verhogingen die tot 300% van het basisrecht kunnen oplopen.
Juridische controverse over de bijkomende schadevergoeding
In de rechtspraak bestaat er discussie over het toekennen van een bijkomende schadevergoeding. Sommige rechtbanken vinden die bijkomende schadevergoeding excessief of vinden dat dit sancties zijn die een strafrechtelijk karakter hebben en dus voorbehouden zijn voor de strafrechter. Namaak is trouwens ook een misdrijf en kan dus strafrechtelijk bestraft worden.
Het merendeel van de rechtscolleges besluit echter wel tot een bijkomende schadevergoeding. Deze wijzen op het feit dat de werkelijke schade groter zal zijn dan het bedrag dat de inbreukpleger moest betalen indien hij wel toestemming had gekregen. Door de inbreuk zit de auteur in een andere situatie en moet hij bijkomende kosten maken voor onderzoek en opsporing van de inbreuk. Daarnaast is er ook morele schade, het keuzerecht om zijn foto al dan niet te laten publiceren wordt de auteur ontnomen en hij kan dus ook niet kiezen door wie deze gepubliceerd wordt. Dit leidt tot een gebrek aan kwaliteitscontrole en mogelijks tot reputatieschade. Bovendien zou bij gebrek aan bijkomende schadevergoeding een derde de auteur kunnen dwingen toestemming te verlenen door de auteur de marktprijs te betalen. Als de auteur niet zou toestemmen dat een derde zijn foto gebruikt, dan zou hij bij een inbreuk naar de rechtbank kunnen stappen, maar als daar enkel de basisvergoeding wordt toegekend, dan is een rechtszaak verloren moeite aangezien dit bedrag hem al vooraf werd aangeboden.
Afbeeldingen van personen: bijkomende bescherming
Naast foto’s van gebouwen, natuur of voorwerpen is het ook mogelijk dat een persoon herkenbaar op de foto wordt afgebeeld. In dat geval is er een bijkomende bescherming van toepassing, zijnde het portretrecht of recht op afbeelding. Naast de toestemming van de fotograaf heb je hiervoor bijkomend toestemming nodig van de persoon die herkenbaar wordt afgebeeld. Zowel voor het nemen van de afbeelding als voor het gebruik ervan, is er toestemming vereist van de afgebeelde persoon. Een uitzondering is voorzien voor publieke figuren in hun publiek leven voor informatieve doeleinden, een menigte, een panoramafoto van een publieke plaats, en een satire of parodie.
Er is een schending van het recht op afbeelding wanneer de persoon in kwestie zonder zijn toestemming afgebeeld wordt of wanneer een toegelaten afbeelding voor niet toegestane doeleinden wordt gebruikt. De gegeven toestemming kan steeds ingetrokken worden indien dit niet op willekeurige wijze gebeurt. De herroeping heeft bovendien slechts effect voor de toekomst. Bij inbreuken op het recht op afbeelding waarbij er slechts morele schade is, blijft de schadevergoeding gewoonlijk beperkt tot een morele schadevergoeding van één euro. Het voornaamste gevolg van een gebrek aan toestemming zal zijn dat de afgebeelde persoon de verwijdering van de betreffende foto op uw website kan eisen. Alleen in geval van afbeeldingen van fotomodellen, bekende artiesten, acteurs of atleten die uit de exploitatie van afbeeldingen beroepsinkomsten verwerven, kan er ook sprake zijn van materiële schade en dan kan de schadevergoeding hoger oplopen.
Een alternatief: stockfoto’s
Stockfoto’s zijn licentievrije foto’s die iedereen vrij en gratis kan gebruiken. Je hoeft geen fotograaf in te huren of toestemming te vragen aan de auteur van de foto die je op het internet vindt. Je kan gewoon in een grote databank zoeken naar de perfecte foto voor jouw website. Gratis websites die stockfoto’s aanbieden zijn bijvoorbeeld pixabay.com of pexels.com. Het grote voordeel van stockfoto’s is de kostprijs, deze zijn meestal gratis en zelfs bij betalende sites zoals shutterstock.com komt dit vele malen goedkoper uit dan een fotograaf zelf te moeten vergoeden. Het nadeel is dat het generieke foto’s zijn, die niet specifiek voor je bedrijf zijn genomen.
Conclusie
Pas op als je foto’s van het internet op je eigen website wil gebruiken. Contacteer indien mogelijk de auteur en vraag hem om een voorafgaandelijk toestemming. Een latere schadevergoeding kan namelijk stukken hoger oplopen. Indien je toch bepaalde beelden wil gebruiken, kan je zelf beelden creëren of foto’s van een rechtenvrije website gebruiken. Indien je als inbreukmaker toch aangemaand wordt wegens een inbreuk op het auteursrecht en/of portretrechten, resteren er wel nog enkele verweermiddelen: heeft de beweerde auteur werkelijke de auteursrechten, kan hij dit bewijzen, …?
Nog vragen over dit onderwerp? Dan kan je terecht op onze algemene pagina rond auteursrechten of neem gerust contact op met Pieter Van Aerschot of Thomas Vansteenkiste.